πνευματισμός

Θεωρία που αποδίδεται στην ύπαρξη πνευματικών όντων, ανεξάρτητων από το φυσικό κόσμο, την προέλευση του συνόλου των παραφυσικών φαινομένων, τα οποία μελετά η παραψυχολογία. Με την πρώτη εκδήλωση, στη Δύση, εμπειριών που έρχονταν σε αντίθεση με την εικόνα του κόσμου που είχε γίνει αποδεκτή από τον 16o αι. και ύστερα (η αρχή του π. χρονολογείται κατά παράδοση το 1847, όταν απέκτησαν για πρώτη φορά παγκόσμια δημοσιότητα φαινόμενα παραφυσικά, από προηγουμένως γνωστά, αλλά που πήραν συγκεκριμένη μορφή στο σπίτι των αδελφών Φοξ –στην πολιτεία της Νέας Υόρκης– υπό την έννοια πραγματικών πνευματιστικών συνομιλιών), εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο π. ως θεωρία. Ο πρώτος που της έδωσε συστηματική μορφή ήταν ο Άλαν Καρντέκ (ψευδώνυμο του Hyppolite-Leon Rivail, 1804-1869), ο οποίος απέδιδε τα φαινόμενα που εκδηλώνονταν στις πνευματιστικές συνεδριάσεις σε τρεις κατηγορίες πνευμάτων (ατελή, αγαθά και καθαρά πνεύματα) που συνδέονταν μεταξύ τους από μια εξελικτική διαδικασία, που την πραγματοποιούσε μια σειρά μετενσαρκώσεων. Ενδιάμεσος μεταξύ του κόσμου των άυλων όντων και των ζωντανών είναι το μέντιουμ. Αργότερα ο π. διαρθρώθηκε σε πλήθος αιρέσεων με μικρό ή μεγάλο αριθμό οπαδών, παίρνοντας τη θέση του στην πολύμορφη άνθηση μυστικιστικών και θεοσοφικών θεωριών, που χαρακτηρίζει τον αποκρυφισμό του 19ου και του 20ού αι. Αφού έγινε αντικείμενο σφοδρών επικρίσεων εκ μέρους του επιστημονικού κόσμου, της χριστιανικής Εκκλησίας, ακόμα και μερικών τάσεων του σύγχρονου αποκρυφισμού, ο π. ως θεωρία, αν εξαιρέσει κανείς τις θέσεις μερικών από τους πιο συγκρατημένους υποστηρικτές του, καταλήγει σε μια χονδροειδή πνευματοκρατική φιλοσοφία και, στο χώρο της δυτικής θρησκευτικής ιστορίας, σε μια απλή συνήθεια, βέβαια πολύ διαδεδομένη, που ζει στο περιθώριο των μεγάλων θρησκευτικών ιδεολογιών της Ευρώπης. Κατά καιρούς έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για την αντιμετώπιση του θέματος του π. με απόλυτα επιστημονικά κριτήρια, χωρίς ωστόσο οι ερευνητές να καταλήξουν σε κοινής αποδοχής συμπεράσματα. Γεγονός είναι πάντως ότι μερικά πρόσωπα μπορούν να γίνουν πρόξενοι δημιουργίας εντυπώσεων σε απλοϊκούς και εύπιστους, που δεν μπορούν ωστόσο να δικαιολογηθούν με ορθολογιστικά κριτήρια. Πάντως η επιστήμη, κορυφαία έκφραση του ορθολογισμού, αδυνατεί να υιοθετήσει την αποδοχή εξωπραγματικών απόψεων.

* * *

ο, ΝΜΑ

η χρήση τών πνευμάτων, δηλαδή τής ψιλής και τής δασείας

νεοελλ.

1. θεωρία, αλλά και πρακτική, η οποία βασίζεται στην πίστη ότι οι ψυχές τών νεκρών επικοινωνούν με τους ζωντανούς, συνήθως με την μεσολάβηση «ενδιαμέσων», τών μέντιουμ, μέσω φυσικών φαινομένων ή κατά τη διάρκεια μη φυσιολογικών διανοητικών καταστάσεων, ὁπως είναι η έκσταση

2. το σύνολο τών μέσων με τα οποία πραγματοποιείται η παραπάνω επικοινωνία.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πνευματίζω. Η λ., με τη νεοελλ. σημ. της, αποτελεί απόδοση στην Ελληνική τού γαλλ. spiritualisme και μαρτυρείται από το 1866 στο περιοδικό Χρυσαλλίς].